خانه تکانی مغز با خوردن میوه و آجیل

قرن‌هاست که دانشمندان از تاثیر چشمگیر مصرف میوه‌های مختلف بر عملکرد مغز صحبت کرده‌اند. این موضوع از آنچنان اهمیتی برخوردار است که همواره تحقیقات زیادی درباره آن انجام می‌شود. که بدون شک هر یک از آنها سهمی در پرده برداشتن از گوشه‌ای از رازهای نهفته در نحوه این اثرگذاری دارند. بتازگی گروهی از محققان دست به انجام تحقیقاتی در این زمینه با نگرش نسبتا متفاوتی زده‌اند که البته نتایج جالب‌توجهی نیز در این خصوص ارائه کرده‌اند. آنها متوجه شده‌اند که مصرف میوه‌هایی نظیر توت‌فرنگی و ذغال‌اخته می‌تواند به حفظ سلامت مغز سالمندان به شیوه‌ای که تاکنون مشخص نشده بود کمک زیادی کند.

دکتر شیبو پلوس از مرکز تحقیقات تغذیه انسانی سرویس مطالعات کشاورزی در وزارت کشاورزی آمریکا در گفتگو با ساینس دیلی به جزئیات بیشتر این مطالعه و دستاوردهای کاربردی آن اشاره کرده است.

به عنوان نخستین پرسش اگر بخواهید نتایج مطالعات خود را در یک عبارت و به طور خلاصه بیان کنید چه چیزی می‌گویید؟

تحقیقات ما نشان می‌دهند مصرف میوه‌های ارزشمند و مغذی نظیر ذغال‌اخته و توت فرنگی و به احتمال فراوان مغز گردو، پسته و نظایر آنها مکانیسم طبیعی را در مغز فعال می‌کند که نتیجه کارکرد آن تصفیه‌سازی و به نوعی بازیافت پروتئین‌های سمی شده و مرتبط با فرآیند از دست دادن حافظه و سایر اختلالات روانی است. این اختلالات عمدتا با افزایش سن و به خصوص در سالمندان دیده می‌شود و از این رو مصرف این میوه‌ها اثرات بسیار مثبتی برای آنها دارد.

البته با توجه به اهمیت موضوع به نظر می‌رسد در گذشته نیز تحقیقات زیادی در این خصوص انجام شده باشد. چه نکات مهمی درخصوص آنها به شما در انجام این مطالعه جدید کمک کرده است؟

تحقیقات گسترده‌ای در این زمینه انجام شده که نشان می‌دهند فاکتورهای زیادی در فرآیند پیری وجود دارد، با این حال برخی از آنها از اهمیت بیشتری برخوردارند. یکی از این فاکتورها کاهش مداوم توانایی مغز در حفاظت از خود در برابر تورم و آسیب‌های ناشی از فرآیند اکسایش است. این فرآیندها موجب می‌شود تا بیمار در برابر بیماری‌ها و اختلالات مغزی، بیماری‌های قلبی، سرطان و سایر بیماری‌های مرتبط با افزایش سن آسیب‌پذیرتر باشد.

همواره یک پرسش مهم در خصوص تحقیقاتی از این دست مطرح می‌شود و آن، این‌که چرا میوه‌ها تا این حد در حفظ شادابی مغز موثر هستند؟

شاید بهتر باشد پاسخ به این پرسش مهم را در قالب یک خبر خوش داد. این خبر خوش این است که ترکیبات طبیعی موسوم به polyphenolic‌ ها در میوه‌ها، سبزیجات و مغز گردو و نظایر آنها شناسایی شده است که تاثیر ضداکسیدانی و همچنین ضدالتهاب مغز دارند. این ترکیبات می‌توانند به مغز در برابر بیماری‌ها و اختلالات مرتبط با افزایش سن کمک زیادی کنند.

متوجه شدیم که این مطالعه با همکاری محقق دیگری انجام شده که از دنیا رفته است؟

بله دکتر جیمز ژوف که چندی پیش از دنیا رفت نقش زیادی در به ثمر نشستن این مطالعه داشته است. او در این پروژه مطالعات زیادی روی نقش آنتی‌اکسیدان‌ها در میوه‌های مختلف و مغز گردو و فندق و نظایر آنها داشت. او تلاش می‌کرد ارتباط منطقی میان مصرف این مواد مغذی و کاهش روند ابتلای مغز به بیماری‌های مرتبط با افزایش سن پیدا کند.

درباره نتایج بررسی‌هایی که روی حیوانات آزمایشگاهی داشته‌اید توضیحاتی ارائه کنید.

در این مطالعه موش‌های آزمایشگاهی را با توجه به شباهت‌های زیادی که میان ساختار مغز این حیوانات و مغز انسان وجود دارد، انتخاب کردیم. مطالعات گسترده ما نشان داده‌اند در موش‌های آزمایشگاهی که برای ۲ ماه از رژیم غذایی حاوی ۲ درصد عصاره توت فرنگی، ذغال اخته و توت سیاه استفاده می‌کرده‌اند، بتدریج نواقص موجود در عملکرد عصبی و رفتاری برطرف شده است. این نواقص و اختلالات شامل مشکلات زیادی در یادگیری و به خاطر آوردن نیز می‌شده است. با توجه به این موفقیت چشمگیر معتقد هستیم که چنین فرآیندی نیز در مغز انسان وجود دارد. البته این بخش ابتدایی مطالعه ما بوده است که در گذشته آن را انجام دادیم.

پس در مطالعه اخیر چه موارد دیگری را دنبال کرده‌اید؟

ما در این مطالعه جدید روی دلیل دیگری متمرکز شده‌ایم که چرا فعالیت سیستم عصبی همزمان با افزایش سن دچار انحطاط و اختلال می‌شود؟ نکته مهم این است که این فرآیند شامل تمیز شدن مغز از پروتئین‌های سمی شده است. در مغز سلول‌هایی وجود دارند موسوم به microglia که در حقیقت نقش زن خانه‌دار در یک خانه را ایفا می‌کنند. این سلول‌ها در فرآیندی که از آن به autophagy یاد می‌شود، ریز مواد زائد شیمیایی بر جای مانده در مغز را جارو کرده و حتی مورد بازیافت قرار می‌دهند. نکته اساسی این که این مواد زائد می‌توانند در عملکرد طبیعی مغز اثرات مخربی بر جای بگذارند. به عبارت دیگر می‌توان گفت بسیاری از اختلالات فرسایشی مغز و همچنین بیماری‌هایی که با افزایش سن ظهور پیدا می‌کند به دلیل برجای ماندن انبوهی از همین مواد در مغز است.

چرا در دوره سالمندی این عوارض بیشتر به چشم می‌آید؟

پاسخ کاملا روشن است. در دوران سالمندی و زمانی که مغز پیر شده است سلول‌های microglia که وظیفه جارو کردن مغز را به عهده دارند، در انجام کار خود ناتوان شده و در نتیجه هر لحظه بر انبوه مواد زائد شیمیایی درون مغز افزوده می‌شود. اما این پایان ماجرای غم‌انگیز نیست. در حالی که این سلول‌ها در انجام وظیفه اصلی خود باز می‌مانند، بتدریج فعالیت بی‌موردی پیدا کرده و با تقویت آن شروع به لطمه وارد کردن به سلول‌های سالم مغز می‌کنند.

اکنون به این نتیجه رسیده‌اید که میوه‌ها اثر بازدارنده‌ای در این فرآیند دارند؟

بله. تحقیقات ما نشان می‌دهند ترکیبات مفید polyphenolic موجود در میوه‌ها به خصوص ذغال اخته و توت فرنگی اثر نجات‌بخشی برای مغز دارند. ما متوجه شده‌ایم که آنها فرآیند تمیز شدن و جارو کشیده شدن مغز را در حد طبیعی نگاه می‌دارند. ما خوشحال هستیم که برای نخستین بار این فرآیند را به این ترتیب شناسایی و تشریح کرده‌ایم.

با توجه به این مطالعه، چه توصیه‌ای برای افراد به خصوص سالمندان دارید؟

بدون شک مصرف مواد غذایی غنی از ترکیبات polyphenolic اثرات مفیدی بر فعالیت مغز و شاداب نگاه داشتن آن خواهد داشت. استفاده از میوه‌هایی که به رنگ قرمز، نارنجی یا آبی هستند، می‌تواند کمک زیادی به دریافت حجم قابل توجهی از این ترکیبات کند.