بعضی از روایات، ماه رمضان را ابتدای سال قمری برشمرده‌اند، چنانچه حضرت امام صادق(ع) فرموده‌اند: «اگر ماه رمضان [از آفات] سالم و در امان باشد، تمام سال سالم خواهد بود». بنابراین کسانی که اهل بیداری و توجه‌اند، قبل از ورود به این میهمانی بزرگ، در پی کسب آمادگی‌های روحی لازم هستند، تا بتوانند از این فرصت ویژه بهترین بهره‌ها را بگیرند، و خصوصاً آنکه خود را برای ورود به شب‌های قدر و برقراری ارتباط قوی و محکم با صاحب آن، یعنی حجّت حق در عالم مهیا کنند.

در این نوشتار سعی شده تا چند نمونه از برجسته‌ترین آداب ورود به این ماه بزرگ به موعودیان گرامی تقدیم شود. باشد که توفیق عمل به آن را بیابند.

سید بن طاووس از جمله عالمان نادری است که مراحل مختلف «مراقبه» را طیّ نموده و بدون تردید به محضر والای امام عصر خویش شرف‌یاب شده است. عطر توحید و ولایت، پویندگان راه خدا را در تمامی آثار و نوشته‌های او سرمست می‌کند. کتاب اقبال الاعمال از جمله نوشته‌های این عالم بزرگ، مقام شامخی را در بین آثار وی داراست. ایشان، خود دربارة کتابش چنین می‌گوید:

«در ابتدای ورود به ماه رمضان، این کتاب را که مشتمل بر: اعمال ماه است، حاضر می‌کنم، می‌بوسم و بر چشم و سر گذارده، به سینه و قلبم می‌چسبانم، زیرا می‌بینم که آن از طرف پروردگار و صاحب اختیارم به من هدیه شده تا درب‌های خیر و خوبی و پیروزی را به رویم بگشاید». سید بن طاووس(ره) در این کتاب آداب ورود به ماه بزرگ رمضان را چنین برشمرده است:

جهت آمادگی برای ورود به میهمانی خداوند، رعایت چند نکته برای اهل مراقبه لازم و ضروری است که آنها را به ترتیب اولویت بیان می‌کنیم:

1. نماز شکر

چون سالک، دریافت که ماه مبارک رمضان آغاز سالی است که می‌توان در آن، به وسیلة عبادت به سعادت و کمال دست یافت و در شب قدر، تدبیر و میزان امور رقم می‌خورد و دعاها مستجاب می‌شود، شایسته می‌بیند که با به جا آوردن نماز شکر، با سال گذشته وداع کرده، به استقبال سال آینده رود و به جهت نجات از خطرهای سال گذشته و دست‌یابی به رضایت پروردگار و توفیق درک سال جدید، با فراغت کامل و به دور از بیماری‌ها و آفات باطنی و ظاهرى، شکر الهی را به جای آورد.

2. توبه و استغفار

آنگاه توبه را از خویشتن شروع می‌نماید، از خدا به خاطر کوتاهی‌ها و ظلم‌هایی که در حق او نموده، طلب عفو و گذشت کرده و از سستی‌هایی که در اصلاح و پاکی قلب، جهت توجه و عنایت خداوند روا داشته، و همچنین دربارة کم‌کاری‌های اعضای و جوارح خود در عبادت و عقب انداختن توبة نصوح، از خداوند بخشش می‌طلبد و از جانب هر عضوی از اعضای خود صدقه می‌دهد؛ زیرا خداوند فرموده است:

إنّ الحسنات یذهبن السّئیات1

کارهای نیک آثار گناهان را می‌زداید.

آنگاه به جهت آثار و خواص فراوان صدقه، به ازای هر روز و شب از سال آینده، قرص نانی صدقه می‌دهد.2

نماز با فضیلت توبه: انس بن مالک می‌گوید: پیامبر اکرم(ص) روز یکشنبة ماه ذیقعده خارج شد و فرمود: ای مردم! کدام یک از شما می‌خواهد توبه کند؟ مردم گفتند: همه می‌خواهیم توبه کنیم. حضرت فرمود: غسل کنید، وضو بگیرید و چهار رکعت نماز بخوانید و در هر رکعت پس از حمد، سه مرتبه سورة «قل هوالله احد» و یک بار «قل اعوذ برب الفلق» و یک بار نیز «قل اعوذ برب الناس» را بخوانید و سپس 70 مرتبه استغفار کنید.3 و در پایان استغفارها «لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم» گفته، پس از آن بگویید:


«یا عزیز یا غفّار إغفر لی ذنوبی و ذنوبَ جمیع المؤمنین و المؤمناتِ فإنّه لا یغفر الذّنوبَ إلّا أنت»، سپس پیامبر اکرم(ص) فرمود: هر بنده‌ای از امّت من که این عمل را انجام دهد، از آسمان به او خطاب می‌شود: ای بندة خدا! اعمالت را از سر گیر و دوباره شروع کن؛ زیرا توبة تو پذیرفته و گناهانت آمرزیده شده است. و ملکی از زیر عرش ندا می‌دهد: ای بندة خدا! برکات و خیرات الهی بر تو و بر خاندان تو و بر فرزندان تو باد! و ملکی دیگر چنین ندا می‌دهد که ای بندة خدا! دشمنان تو در قیامت از تو راضی می‌شوند! و ملکی دیگر می‌گوید: ای بندة خدا! با ایمان کامل می‌میری و دین تو محفوظ می‌ماند و قبرت گشاده و نورانی می‌گردد! و ملکی دیگر چنین ندا می‌دهد: ای بندة خدا! پدر و مادرت از دست تو راضی و خشنود می‌شوند، اگرچه بر تو خشمناک و ناراضی بوده‌اند و این نماز موجب بخشش پدر و مادر و فرزندانت گردید و روزی تو در دنیا و آخرت گسترش پیدا کرد و زیاد شد. در پایان هم جبرئیل می‌فرماید: خودم هنگام جان کندن نزد ملک الموت حاضر می‌شوم و سفارش تو را به او می‌کنم تا در آن لحظة سخت با تو مدارا و نرمی کند و فشار جان کندن هیچ خدشه‌ای به تو وارد نسازد و روح تو از جسدت با ایمان خارج شود. مردم از آن حضرت(ص) سؤال کردند: اگر شخصی در غیر ماه این عمل را انجام دهد، همین آثار بر نماز وی مترتب است؟

حضرت فرمود: مانند همین امور برای او نیز هست و حضرت جبرئیل(ع) در هنگام معراج، این کلمات و نماز را به من تعلیم فرمود.4

3. توسل به آستان پروردگار

چنانچه گذشت، ماه رمضان، اول سالِ بعضی از خواص و اهل سرّ ـ صلوات الله علیهم اجمعین ـ می‌باشد؛ پس شایسته است به کرم و رحمت الهی متوسّل شوی و از او درخواست کنی تا تو و هر آنچه که تو را در اجرای فرامین او، در طول سال آینده یاری می‌دهد نگه دارد؛ همان طور که اگر انسان بخواهد به مسافرتی یکساله برود، برای یافتن راهنما و نگهبان و رفیق سفر و جانشین برای امور روزانه در طول مدت غیبتش باید تلاش نماید و چنانچه برای سال جدید آمادگی نداشته باشد، گویا سفر یک‌ساله‌ای را شروع کرده، نسبت به سرنوشت و پیش آمدهای آن بی‌اطلاع است. پس چه بی‌نیازی والاتر از خداوند متعال تا تمامی امور سال آینده خویش را به او بسپاری و با اطمینان خاطر سفر خود را شروع نمایى؟5

4. توسل به حضرات ائمه معصومین(ع)

مهم‌ترین مسئله‌ای که سالک در شب اول ماه باید انجام دهد، توسل به نگهبانان و حامیان خود، یعنی ائمة مصومین(ع) می‌باشد. او باید آبرو و چهرة نورانی آنان را در پیشگاه خداوند شفیع قرار دهد؛ زیرا روی سیاه و ظلمانى، شایستة توجه به خداوند با عظمت و صاحب جلال نیست. سالک باید در توسّل به آستان آن بزرگواران با لطافت بسیار سخن گوید و حالت گریه و تضرع و پریشانی خود را زیاد کند تا مورد قبول آن حضرات واقع شده، شفاعتش کنند و قبول و موفقیّت در اعمال را در راستای خشنودی خداوند برای او از حضرت احدیّت مسئلت و درخواست نمایند؛ زیرا حضرت حق کریم است و انسان‌های بزرگوار و کریم را ردّ نخواهد کرد، به ویژه این اولیا که خداوند آنان را به عنوان درب‌های رحمت و روشنی‌بخش راهش در بین آفریده‌ها قرار داده، آنان را با کرامت و بزرگواری تربیت نموده و دستور پناه دادن بندگانش را به آنان داده است. چه بسا ممکن است انسان هنگام توسّل، با عنایت یک ساعتة آنها به سعادتی نائل شود که با عبادت یک سال نمی‌تواند آن را کسب کند؛ پس فرصت را غنیمت شمار و پس از عرض سلام و حمد و ثنای آنان چنین بگو: «ای آقای من! تو در این شب حمایت کننده و نگهبان امت و کریم‌ترین آفریده‌ها هستى، میهمانی را دوست داری و از جانب خداوند مأمور هستی که پناهگاه بندگان باشی و این بنده، میهمان خداوند و تو است و به حضرت حق و آستان شما پناه آورده است؛ پس بنده‌ات را پناه ده و پذیرایی‌اش نما و پذیرایی مرا در این شب عزیز، ورود در جمع دوستان و شیعیان خود قرار ده و دعا و شفاعت و ولایت خود را شامل حالم نما و در پیشگاه خداوند وساطت کن تا از بخشش و پذیرش و رضایت او بهره‌مند گردم و با نظر رحمتی به سویم بنگرد که پس از آن هیچ گاه ناخرسندی و خشمی نباشد و مرا به شیعیان خود که در بارگاه قرب الهی آرمیده‌اند و دوستانی که گوی سبقت را از همگان ربوده‌اند، ملحق نما؛ چون که شفاعت شما در پیشگاه خداوند ردّ نمی‌شود و برای شما نزد خداوند شأن و منزلت والایی است، پس ای سرپرست و زمامدارم! به حق آن مقام و منزلتی که خداوند به شما عنایت فرموده است از شما می‌خواهم که آنچه تقاضا کردم به من عنایت فرمائید و به میزان بزرگواری‌تان بر آن بیفزایید و به پستی و کم مقداری و بدحالی من ننگرید؛ زیرا در میهمانی انسان‌های بزرگوار بخشش بر آنان گران نیست و هیچ‌گاه بخشش و عطاهای ایشان به مقدار ارزش ناچیز میهمانانشان محدود نمی‌باشد، چرا که لطف و عطا همواره در خور بخشایندگان است. ای آقایان من! شما بودید که بزرگواری را به بزرگواران و شیوة بخشش و سخاوت را به انسان‌های سخاوتمند آموختید؛ اگر جود و بخشش یادآوری گردد، شما ابتدا و انتها و اصل و فرع آن هستید و اگر سخن از بزرگواری به میان آید، شما معدن و سرچشمة آن می‌باشید؛ چه، درخواست کننده از شما ردّ نمی‌شود و آرزومندان درگاهتان ناامید نمی‌گردند.


مولای من! تو چه وقت مرا از ضیافت خویش محروم ساخته‌ای و در محفلت به هلاکت دچار نموده‌اى؟! نه، از تو چنین عملی با میهمانت بسیار بعید است».

خلاصه آنکه سالک باید با تمام وجود در به دست آوردن لطف، شفاعت و ترحّم حضرات ائمه(ع) بکوشد تا با عمل یک ساعتة خود سعادت سال آیندة خویش را تأمین کند و با کوشش اندک فضایل عظیم را کسب نماید، سپس این توسل را در هر روز و شب با سلام دادن به آن بزرگواران و ذکر بعضی از آنچه گذشت ادامه دهد.6
5. پاک کردن اموال با خمس

از مراقبات و اعمال مهمی که سالک پس از توبه و پاک کردن قلب باید انجام دهد آن است که به وسیلة پرداختن خمس، خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها، پوشاک و مسکن و هر آنچه که شخص روزه‌دار با آن سر و کار دارد را پاک و طاهر نماید و بهتر آن است که خمس اموالش را ابتدای ماه بدهد تا عبادات و اعمالش از راه حلال انجام پذیرد